Kanser tüm dünyada ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Kanserden ölümlerin önlenmesinde, hastalığın erken tanı ve tedavisinin önemi büyüktür.

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı Ulusal Kanser Kontrol Programı kapsamında kadınlarda meme ve rahim ağzı kanseri, hem kadın hem erkeklerde ise kalın bağırsak kanseri taramaları yapılmaktadır. Meme, Serviks ve Kolorektal kanserlerde Ulusal Kanser Tarama Standartları 2007 yılında, Ulusal Kanser Kontrol Programı 2009 yılında yayımlanmıştır. Programa göre;  meme kanseri erken tanısı için 40-69 yaş arası kadınlara iki yılda bir mamografi çekimi, rahim ağzı kanseri erken tanısı için 30-65 yaş aralığındaki kadınlara beş yılda bir smear ve HPV -DNA testi yapılması gerekmektedir. 50-70 yaş aralığındaki erkek ve kadınlarda ise iki yılda bir gaitada gizli kan testi, 10 yılda bir kolonoskopi ile kalın bağırsak kanseri taraması yapılmalıdır.

Programın geçmişte de aksayan ve tartışılması gereken yönleri olmuştur. Pandemide taramalar yapılamamış, ardından 2022 yılı boyunca da HPV açısından kit sıkıntısı yaşanmıştır. Yine aynı şekilde kit sorunu GGK testi açısından da yaşanmış, dağıtılan kitlerde de sorunlar olmuştur. Ancak 2023 yılı itibari ile bu durum içinden çıkılmaz bir hal almıştır.

HPV aşılamasını ulusal aşı programına almayan ülkemizde rahim ağzı kanserinden korunmak için tek seçeneğimiz HPV-DNA ve smear taramalarıyla hastalığı erken tanımaktır. Hâl böyle iken daha önce kullanılan kitler kullanımdan kaldırılmış, yerli üretim kitleri kullanılmaya başlanmıştır. Tanı değeri konusunda soru işaretleri taşıyan bu kitler aynı zamanda kullanım zorluğu da çıkarmıştır. Ocak- mart arasında sonuçları negatif çıkan kişiler tekrar numune vermeye çağrılmış ve sonuçlarla ilgili uyumsuzluklar ortaya çıkmıştır. Tarama amaçlı bir kişiyi gerek ASM’ye gerekse KETEM’e çağırmak, güven ilişkisi kurmak yeterince zor iken bu kişilerin tekrar taramaya gelmesini sağlamak, gelse bile iki yıl dolmadan alınan numunenin sistem tarafından kabul edilip edilmeyeceği ise ayrı bir sorundur. Ayrıca yeni uygulamada smear değerlendirmesi kaldırılmıştır. Aslında maliyet-etkinlik açısından daha uygun olan HPV aşısının uygulaması için bazı açıklamalar yapılmış; ama onun da devamı gelmemiştir.

Meme kanseri, ülkemizde kadınlar arasında en sık görülen kanserdir. Mamografi ile yapılan taramalar bu nedenle çok önemlidir. Mamografi okumaları ise yıllardır tek merkezden yapılmaktayken bu yıl itibariyle sonuç çıkma süresi 10 günden üç aya kadar uzamıştır. Son duyumlarımız ise Sağlık Bakanlığı’nın mamografi okumalarını tek merkez yerine her ilin kendi içinde halletmesi gerektiği şeklinde eğiliminin olduğudur. Bu çift kör değerlendirmeyi ortadan kaldıracağı gibi iller arasında uyumsuzluklar da doğuracaktır.

Bir başka sorun da sağlık kayıt sistemlerinin birbirini görmemesidir. Herhangi bir sağlık kurumuna başvuran kişi ulusal kanser kontrol programındaki hastalıklara yönelik taramalar konusunda bilgilendirilip taramaya yönlendirilecek iken bu fırsat kaçırılmaktadır.

Kanser tarama programları hedef nüfusu kapsayıcı olduğu müddetçe hastalanmayı ve ölümü önler. Ülkemizde sağlık sisteminin yapısal sorunlarından dolayı koruyucu sağlık hizmetleri toplum tabanlı ve kapsayıcı olmaktan çok uzaktır. Kanser tarama programlarının kapsayıcılığı hali hazırda yetersiz durumdayken HPV taraması kit sorunu, yetersiz numune nedeniyle kişileri tekrar çağırma, geç mamografi sonucu bildirme gibi sorunlarla daha da kötü duruma gelmektedir.

Ayrıca 6 Şubat ve 20 Şubat depremlerinin üzerinden iki ayı aşkın süre geçmesine karşın bölgede sağlık hizmeti sunumunun hâlâ beklenen düzeyde olmayışı kadın kanserleri tarama programının depremden etkilenen bölgelerde neredeyse hiç verilmediğini düşündürmektir.

Neler yapılabilir? Kısa erimde depremden etkilenen illeri de gözeterek ülke genelinde mevcut aksaklıkların nedenlerinin hızla saptanması, çözüm önerileri ile birlikte sorunların giderilmesi gerekmektedir. Uzun erimde ise kanser tarama programlarının başarılı olabilmesi için birinci basamak sağlık hizmetlerindeki parçalı yapının ortadan kaldırılarak, bütüncül bir yaklaşım ile kanser tarama programlarının toplumdaki hedef nüfusun ulaşabileceği kabul edilebilir standartlara getirilmesi gerekmektedir.

Türk Tabipleri Birliği Kadın Hekimlik ve Kadın Sağlığı Kolu

Türk Tabipleri Birliği Aile Hekimliği Kolu

Türk Tabipleri Birliği Pratisyen Hekimlik Kolu

Türk Tabipleri Birliği Halk Sağlığı Kolu